KVKK Unutulma Hakkı Rehberi

Günümüzde gelişen teknoloji sayesinde veriler kolayca kaydedilebilmekte ve uzun yıllar boyunca saklanabilmektedir. Bununla birlikte herhangi bir kişinin, yaşamındaki her anının, özellikle geçmişte yaşadığı olumsuz olayların veya zamanla değiştirdiği fikirlerinin çeşitli mecralarda sonsuza kadar saklanması ve bunlara dileyen herkes tarafından kolayca erişilmesi ilgililerin hayatını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu çerçevede, her türlü kişisel verinin kayıt altına alındığı ve bir kere kayıt altına alındıktan sonra hızlı ve geniş paylaşım nedeniyle ortadan kaldırılmasının oldukça güç olduğu günümüz teknolojisinde, ilgili kişinin verilerinin üçüncü kişiler tarafından takip edilememesi bireyin yaşamını özgürce sürdürmesi adına önem arz etmektedir.

Bu anlamda bireyin kişisel verilerine, üçüncü kişiler tarafından erişimin (kısmen) kısıtlanması sağlanarak; onurlu yaşamının güvence altına alınması, toplumdan dışlanmasının engellenmesi ve geçmişinden bağımsız bir şekilde yeni bir başlangıç yapabilmesi adına kişisel verilerin korunması hakkının bir görünümü olarak “Unutulma Hakkı” gündeme gelmektedir.

Yargı kararları, doktrin ve uluslararası kurumların görüşleri doğrultusunda literatürde, unutulma hakkı “bireyin geçmişte hukuka uygun olarak yayılmış ve doğru nitelikteki bilgilerinin zamanın geçmesine bağlı olarak erişimden kaldırılmasını ya da gündeme getirilmemesini talep edebilmesi” olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, unutulma hakkı, genel olarak bireylerin kişisel verilerine erişimin engellenmesini talep edebilmesi hakkını ifade etmektedir. Dolayısıyla bireylerin itibarlarını kötü etkileyecek haber, yorum ve içeriklere erişimi azaltma taleplerini yerine getirmek adına unutulma hakkı uygun bir araç sağlamaktadır.

I. UNUTULMA HAKKININ GELİŞİMİ

1.1. Uluslararası Hukukta Unutulma Hakkı Uluslararası alanda Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi tarafından kişisel verilerin korunmasına ilişkin yapılan düzenlemelerde unutulma hakkının tanımına yer verilmediği görülmektedir. Ancak özel hayata saygı, özel hayatın gizliliği, şöhret ve itibarın korunması, kişisel verilerin korunması gibi bazı haklar kapsamında unutulma hakkına yer verilen kararlar ya da raporlar bulunmaktadır.

Avrupa Birliği bakımından ise Kişisel Verilerin İşlenmesi ve Bu Tür Verilerin Serbest Dolaşımına Dair Bireylerin Korunması Hakkındaki 95/46/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifi’nde (Direktif) meşru amaçlarla uyumsuz bir biçimde depolanan veya eksik /yanlış olan verilerin engellenmesi veya silinmesi talebi ilgili kişiye tanınmakla birlikte metinde ayrıca “Unutulma Hakkı” ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır.

Unutulma hakkına yönelik talebin yargı mercileri önüne taşındığı ilk dava Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) 13.05.2014 tarihinde karara bağladığı, İspanyol Veri Koruma Otoritesi ile Mario Costeja Gonzalez’in; La Vanguardia Ediciones SL, Google ve Google İspanya ile karşı karşıya geldiği davadır. Söz konusu karar sonrası unutulma hakkı Avrupa’da birçok ülkede gündeme geldiğinden bu karar unutulma hakkına ilişkin en önemli yargı kararı olarak değerlendirilmektedir1

Bu davanın konusu, Costeja Gonzales’in arama motoru Google’da adını yazması sonucunda La Vanguardia isimli gazetenin iki farklı tarihli sayfasında çıkan, kişinin sosyal güvenlik borçlarını ödeyemediği için mülkünü satmak zorunda kalmasına ilişkin bilgilerin, gazete sayfalarından ve Google ile Google İspanya arama sonuçlarından kaldırılmasını ve gizlenmesini talep etmesine ilişkindir. Gonzales bu talebini temelde, kendisiyle ilgili prosedürün yıllar önce sonuçlandığı ve artık bu haberlerin tamamen yersiz ve ilgisiz olduğu gerekçesine dayandırmıştır.

İspanya Veri Koruma Otoritesi tarafından yapılan değerlendirmede; ulusal mevzuat çerçevesinde ilan verilmesinin zorunlu olduğu ve birçok kişinin bu bilgiye ulaşmasında veri sorumlusunun menfaatinin bulunduğu gerekçesi ile La Vanguardia hakkındaki şikâyet reddedilirken, arama motoru işletmecilerinin veri koruma mevzuatına tabi oldukları gerekçe gösterilerek Google’ın ilgili linkleri kaldırmasına karar verilmiştir. Bunun üzerine Google temyiz yoluna başvurmuş, İspanya Yüksek Ulusal Mahkemesi de konu hakkında görüş bildirmesi için davayı ABAD’a taşımıştır.

ABAD’ın 2014 yılında verdiği kararında özetle; arama motorunda yapılan aramada çıkan sonuçlar “geçersiz, eksik, tamamen ilgisiz veya sonradan ilgisiz hale gelmiş” ise arama motorları tarafından internet ortamına yüklenme amacını aşan söz konusu kişisel verilerin ve buna ilişkin sonuç listesinde yer alan bilgilerin silinmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Ayrıca, kişinin özel hayatının gizliliği hakkının, arama motorunun ekonomik çıkarı ile söz konusu kişi adına yapılan arama üzerine kamunun bilgiye erişim hakkının üzerinde olduğu değerlendirmesinde bulunulmuş, bu kuralın yalnızca kamunun bilgiyi öğrenmesinde üstün bir yararı var ise uygulanmayacağı, verilerin işleme amacı bakımından yetersiz, ilgisiz olması veya bu amacı aşması, güncellenmemesi ve gereğinden uzun tutulmaması gerekliliği gibi nedenlerle silme talebinde bulunulabileceği vurgulanmıştır.

ABAD tarafından unutulma hakkına ilişkin verilen karar Direktif’in ilgili hükümlerine göre alınmıştır.

Karar’da; arama motorlarının faaliyetleri gereği kişisel veri de işledikleri ve hem içeriğin hem de amacına göre verilerin yayılmasında ciddi bir güce, kontrol yeteneğine ve belirleyici bir role sahip oldukları da dikkate alınarak veri sorumlusu olarak kabul edilmeleri gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 

İlerleyen süreçte Avrupa Birliği tarafından kişisel verilerin korunması alanında ortaya çıkan ihtiyaçları karşılamak üzere yeni bir tüzük çalışması başlatılmış ve bunun sonucunda Avrupa Parlamentosu, Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan Avrupa Genel Veri Koruma Tüzüğü 25 Mayıs 2018 tarihinde, Direktif’i ilga ederek yürürlüğe girmiştir.

25 Mayıs 2018 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Genel Veri Koruma Tüzüğü’nün “Silme hakkı (Unutulma Hakkı)” başlıklı 17. maddesinde de unutulma hakkı ayrıca tanımlanmamış ancak “silme” yükümlülüğü kapsamında değerlendirilmiştir. Anılan düzenlemede, bu hakkın kullanımı bakımından veri işleme şartlarının ortadan kalkmış olması gerektiği durumuna atıfta bulunularak hakkın istisnalarına (yasal yükümlülük, kamu yararına gerçekleştirilen bir görevin yerine getirilmesi, halk sağlığı alanındaki kamu yararı, kamu yararına arşivleme, bilimsel veya tarihi araştırma amaçları, istatistiki amaçlar, yasal iddialarda bulunulması, bu iddiaların uygulanması veya savunulması) yer verilmiştir.

REHBER