Tutuklu ve Hükümlülerin Oy Kullanması (31 Mart Yerel Seçimleri)

Resmî Gazete

20 Aralık 2023 ÇARŞAMBA

Sayı : 32405

YÜKSEK SEÇİM KURULU KARARI

Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığından:

Karar No: 2023/1564

KARAR

2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun’un 8’inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan; “Mahalli İdareler seçimleri beş yılda bir yapılır. Her seçim döneminin beşinci yılındaki 1 Ocak günü seçimin başlangıç tarihidir. Aynı yılın Mart ayının son Pazar günü oy verme günüdür.” hükmüne istinaden, Mahalli İdareler Genel Seçimleri 31 Mart 2024 Pazar günü yapılacaktır.

2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı” başlıklı 67’nci maddesinin beşinci fıkrasında, “Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurulularında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumlan ve tutukevlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirler Yüksek Seçim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hakimin yerinde yönetim ve denetimi altında yapılır.” hükmü ile 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’un “Oy kullanamayacak olanlar” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendinde, “Ceza infaz kurumlarında hükümlü olarak bulunanlar” hükmü yer almaktadır.

2972 sayılı Kanun’un 1’inci maddesinde; mahalli idareler organlarının, il genel meclisi üyeliği, belediye başkanı ve belediye meclisi üyeliği, köy ve mahalle muhtarları ile ihtiyar meclisi - heyeti üyeliği seçimleri olduğuna yer verilmiş, aynı Kanun’un 3, 4 ve 32’nci maddelerinde ise söz konusu seçimlerin “Seçim Çevreleri” belirtilmiştir.

Ceza infaz kurumlarındaki tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlü bulunanların seçme hakkına sahip oldukları tartışmasız olmakla birlikte, 31 Mart 2024 tarihinde yapılacak olan Mahalli idareler Genel Seçimlerinde; tutuklu bulunanlar, taksirli suçlardan hükümlü olanlar, kasıtlı suçlardan hükümlü olup koşullu salıverilenler ile denetimli serbestlikten yararlanmak suretiyle salıverilenlerin yasal durumu göz önünde tutularak oy kullanıp kullanamayacakları hususunun ve sair ilkelerin belirlenmesi amacıyla hazırlanan karar taslağı Kurulumuza sunulmuş olmakla, konu incelendi.

GEREĞİ GÖRÜŞÜLÜP DÜŞÜNÜLDÜ:

2972 sayılı Kanun’un;

“Seçim çevresi” başlıklı 3’üncü maddesinde;

- İl genel meclisi üyeleri seçimi için her ilçenin,

- Belediye başkanlığı ve belediye meclisi üyeleri seçimi için her beldenin bir seçim çevresi olduğu,

“Büyük şehirlerdeki seçim çevresi” başlıklı 4’üncü maddesinde;

- Büyükşehir belediye başkanının seçiminde seçim çevresinin büyükşehir belediye sınırlarından oluştuğu belirtilmiş,

Aynı Kanun’un "Seçim çevresi, oy verme ve seçim sistemi" başlıklı 32’nci maddesinde; mahalle muhtarlığı ve ihtiyar heyeti üyeliği için mahalle; köy muhtarlığı ve ihtiyar meclisi üyeliği için ise köy, seçim çevresi olarak sayılmıştır.

Bilindiği gibi, ceza infaz kurumunda bulunan taksirli suçlardan hükümlüler ve tutuklulara ait seçmen listelerinin ne şekilde oluşturulup kesinleştirileceği Kurulumuzca hazırlanıp Resmî Gazete’de yayımlanan ve ilçe seçim kurulu başkanlıklarına gönderilen “Yurt İçi Seçmen Kütüğünün Güncelleştirilmesi Usul ve Esaslarına Dair 140/1 sayılı Genelge”de açıklanmış bulunmaktadır.

Seçmen kütükleri kesinleştikten sonra, kütükte kaydı bulunmayanların oy kullanamayacakları göz önüne alındığında, kesinleşen seçmen kütüklerinde kaydı bulunmayan taksirli suçlardan hükümlüler ve tutukluların, daha sonra tutuklu seçmen listesine kayıtlarının yapılması mümkün değildir. Bu itibarla, 28 Mart 2024 Perşembe gününe kadar tutuklanıp ceza infaz kurumuna konulan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlüler, şayet daha önce herhangi bir seçmen kütüğünde kayıtlı değillerse listeye dâhil edilemez ve oy kullandırılamaz.

Seçmen kütüğüne kayıtlı olup olmamanın belgelendirilmesi taksirli suçlardan hükümlüler ile tutuklu seçmenlere aittir. Kesinleşen seçmen kütüğünde kayıtlı olup da, ceza infaz kurumunda bulunan taksirli suçlardan hükümlü ile tutuklu seçmenler, ceza infaz kurumu yönetimi aracılığıyla ilgili ilçe seçim kurulu başkanlığından, seçmen kütüğüne kayıtlı olduğuna ilişkin aldığı belgeyi veya seçmen bilgi kâğıdını vermeleri halinde, tutuklu ve taksirli suçlardan hükümlü seçmen listesine kaydını yaptırabilecektir. Bu seçmen oy kullanacağı ceza infaz kurumlan seçmen listelerinde kayıtlı ise kendisinden ayrıca belge istenmesine gerek yoktur. Öte yandan, 3 Şubat 2024 Cumartesi tarihinden sonra yeni kurulan ceza infaz kurumlan için de yukarıda açıklanan koşullar çerçevesinde tutuklu ve taksirli suçlardan hükümlü seçmen listelerinin oluşturulması zorunludur.

Hükümlüler yönünden konu değerlendirildiğinde;

Seçme hakkı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Temel Haklar ve Ödevler” başlıklı ikinci kısmının, “Siyasi Haklar ve Ödevler” başlıklı dördüncü bölümünde düzenlenmiş bulunmaktadır. Anayasa’nın 67’nci maddesinin birinci fıkrasında; vatandaşların, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahip olduğu vurgulandıktan sonra, aynı maddenin üçüncü fıkrasında; on sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşının seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahip olduğu belirtilmiş, beşinci fıkrasında da; “Silahaltında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar.” denilmek suretiyle seçme hakkının istisnaları gösterilmiş, buna bağlı olarak benzer hükümler 298 sayılı Kanun’un 7 ve 8’inci maddelerinde de yinelenmiş ve kimlerin seçmen olamayacağı veya kimlerin oy kullanamayacakları açıklanmış bulunmaktadır.

Yüksek Seçim Kurulunun 03.09.2015 tarihli ve 2015/1593 sayılı Kararında belirtilen ilke ve gerekçeler ile Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 67’nci maddesinin beşinci fıkrası ve 90Tncı maddesinin son fıkrası, Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi’nin Ek Protokolünün 3’üncü maddesi, 298 sayılı Kanun’un 7’nci maddesi, Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik’in 47’nci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendi hükmü ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Söyler/Türkiye kararı birlikte değerlendirildiğinde;

Seçme ehliyetinden yoksun kılma yönündeki hak yoksunluğu, kişinin sadece ceza infaz kurumunda bulunduğu dönemde seçme hakkının kullanılmasına engel olabilecek, diğer bir ifadeyle kişi hakkındaki hapis cezasını gerektiren mahkûmiyet kararının kesinleşmesinden sonra bu cezanın infazı için ceza infaz kurumuna alınmasıyla başlayacak, ceza infaz kurumundan koşullu olarak salıverilmesi ya da denetimli serbestlik hükümlerinden yararlanarak salıverilmesi hallerinde sona erecektir.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 407’nci maddesinde belirtilen; "Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır." hükmü uyarınca kısıtlanan hükümlünün kısıtlılık hali 4721 sayılı Kanun’un 471’inci maddesinde yer alan; "Özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûmiyet sebebiyle kısıtlı bulunan kişi üzerindeki vesayet, hapis halinin sona ermesiyle kendiliğinden ortadan kalkar." hükmü gereğince hapis hali sona ermekle kısıtlılık hali de sona erecektir.

Öte yandan, mahkeme tarafından uzun süreli de olsa hapis cezası ertelenen veya 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun kapsamında cezanın infazına başlanmadan veya ceza infaz edilmekte iken infazı ertelenen, durdurulan ya da geri bırakılan hükümlüler ceza infaz kurumunda bulunmamaları nedeniyle, bu süre içinde yapılacak olan seçimlerde seçmen olabilecekler, başka bir ifadeyle sözü edilenler oy kullanabileceklerdir.

Bununla birlikte; 7456 sayılı 6/2/2023 Tarihinde Meydana Gelen Depremlerin Yol Açtığı Ekonomik Kayıpların Telafisi İçin Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi İhdası ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 15’inci maddesi ile 5275 sayılı Kanun’a eklenen geçici 10’uncu madde uyarınca kalan cezaları denetimli serbestliğe çevrilenler dâhil denetimli serbestlik hükümlerinden yararlanmak suretiyle salıverilen ancak hak ederek salıverilme süresi dolmayan hükümlüler de ceza infaz kurumunda bulunmadıklarından oy kullanabileceklerdir.

Yukarıda yapılan tespit ve açıklamalar karşısında; sadece kasıtlı suçtan dolayı ceza infaz kurumunda bulunan (ceza infaz kurumunda iken firar edenler dâhil) hükümlülerin oy kullanamayacağının, buna mukabil hakkındaki mahkûmiyet hükmü kesinleşmiş olup da henüz ceza infaz kurumuna alınmayanlarla, ceza infaz kuramlarından koşullu salıverilen ya da 5275 sayılı Kanun’un geçici 10’uncu madde uyarınca kalan cezaları denetimli serbestliğe çevrilenler dâhil denetimli serbestlik hükümlerinden yararlanarak salıverilen ancak hak ederek salıverileceği süreyi henüz doldurmayan veya mahkemesince uzun süreli de olsa hapis cezası ertelenen veya 5275 sayılı Kanun kapsamında cezanın infazına başlanmadan veya ceza infaz edilmekte iken infazı ertelenen, durdurulan ya da geri bırakılan hükümlülerin; ceza infaz kurumunda bulunmamaları nedeniyle, bu süre içinde yapılacak olan seçimlerde seçmen olabileceklerinin, başka bir ifadeyle sözü edilenlerin oy kullanabileceklerinin kabulü gerekmektedir.

SONUÇ:

Açıklanan nedenlerle;

1- Kasıtlı suçtan dolayı ceza infaz kurumunda bulunan (ceza infaz kurumunda iken firar edenler dâhil) hükümlülerin oy kullanamayacağına,

2- 31 Mart 2024 tarihinde yapılacak olan Mahalli İdareler Genel Seçimlerinde ceza infaz kurumunda bulunan seçmen niteliğine sahip tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlü olanların oy kullanabileceklerine,

3- Seçmen kütüklerinin kesinleşme tarihinden sonra tutuklu ve taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin askı listesinde yer almayan seçmenlerin, ceza infaz kurumu yönetimi aracılığı ile ceza infaz kurumunun bulunduğu ilçe seçim kurulu başkanlığına müracaat etmeleri halinde, kesinleşen seçmen kütüklerinde kayıtlı olmaları şartıyla tutuklu ve taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin askı listesine dâhil edilmeleri gerektiğine,

4- 28 Mart 2024 Perşembe gününe kadar yeni kurulan ceza infaz kurumunda bulunan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlü olanlar için de aynı esaslar dairesinde tutuklu seçmen listesi oluşturulacağına,

5- Kurulumuzun 27/11/2023 tarihli ve 2023/1531 sayılı Kararıyla kabul edilen Seçim Takvimine göre, 28 Mart 2024 Perşembe günü itibarıyla kesinleşecek olan tutuklu ve taksirli suçlardan hükümlülere ilişkin seçmen listelerinde kayıtlı bulunan tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlü olanların ceza infaz kurumunun bulunduğu seçim çevresinde yapılacak seçimlerde oy kullanabileceklerine,

6- Kişilerin kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak uygulanması gereken hak yoksunluklarına ilişkin mahkûmiyet hükmü kesinleşmiş olmakla birlikte, ceza infaz kurumuna henüz alınmayan veya ceza infaz kurumuna alındıktan sonra koşullu olarak salıverilen ya da 7456 sayılı Kanun’un 15’inci maddesi ile 5275 sayılı Kanun’a eklenen geçici 10’uncu madde uyarınca kalan cezaları denetimli serbestliğe çevrilenler dâhil denetimli serbestlik hükümlerinden yararlanmak suretiyle salıverilen ancak hak ederek salıverilme süresi dolmayan hükümlüler ile mahkeme tarafından uzun süreli de olsa hapis cezası ertelenen veya 5275 sayılı Kanun kapsamında cezanın infazına başlanmadan veya ceza infaz edilmekte iken infazı ertelenen hükümlülerin ceza infaz kurumunda bulunmamaları nedeniyle, bu süre içinde yapılacak olan seçimlerde oy kullanmalarının mümkün olduğuna,

7- 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 407’nci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen; "Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır." hükmü uyarınca kısıtlanan hükümlünün kısıtlılık hali 4721 sayılı Kanun’un 471’inci maddesinde yer alan; "Özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûmiyet sebebiyle kısıtlı bulunan kişi üzerindeki vesayet, hapis halinin sona ermesiyle kendiliğinden ortadan kalkar." hükmü gereğince hapis hali sona ermekle kısıtlılık hali de sona ereceğinden bu süre içinde yapılacak seçimlerde oy kullanabileceklerine,

Bu durumda olan hükümlülerin seçmen kütüğüne kayıt işlemlerinin 140/1 sayılı Genelge’de gösterildiği şekilde yapılmasına,

8- Karar örneğinin;

a) Resmî Gazete’de yayımlanmasına,

b) Adalet Bakanlığına,

c) Seçim Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile il ve ilçe seçim kurulu başkanlıklarına gönderilmesine,

ç) Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğünce Kurulumuzun www.ysk.gov.tr adresinde ve Kurumsal Portalda yayınlanmasına 19/12/2023 tarihinde oy birliği ile karar verildi.